Brexit Anlaşması: Sonun Başlangıcı

Birleşik Krallık’ın 31 Ocak 2020’de Avrupa Birliği’nden ayrılmasını takiben başlayan geçiş sürecinin sene sonunda tamamlanmasına günler kala, iki tarafın bir anlaşma metni üzerinde uzlaştığı haberi geldi. Boris Johnson’un geçiş sürecini uzatma fikrine kapıyı kapatması ve ‘anlaşmasız bir ayrılık’ın her iki taraf için de daha maliyetli olacağı beklentisiyle bu anlaşma her iki taraftan da birçok kesime nefes aldırdı.

Ocak 2013’te David Cameron’un vaadiyle başlayan ve kimilerinin Brexit savaşları dediğibu 8 yıl süren dönemde, bu anlaşmayla önemli bir aşama daha tamamlandı. Bununla birlikte, Brexit henüz bitmedi ve biz Brexit’i ileriki dönemlerde de duymaya devam edeceğiz.

Brexit’in gündemde kalmaya devam edecek olmasının birkaç sebebi var. İlk olarak, ekleri ve protokolleriyle 1246 sayfayı bulan AB-Birleşik Krallık Ticaret ve İşbirliği Anlaşması, nam-ı diğer Brexit Anlaşması, taraflara temelde bir çerçeve sunuyor. Birçok konu, zaman içerisinde netlik kazanacak. Örneğin, AB tarafı için bu anlaşmanın müzakeresinde önemli konulardan biri eşit şartların korunmasıydı. Birleşik Krallık, birçok üründe artık AB standartlarına bağlı kalmak zorunda olmasa da bu standartlardan önemli ölçüde saparsa AB, Birleşik Krallık’tan gelen malların ortak pazara girişini kısıtlayarak karşılık verebilecek.

Eşit şartların ne aşamada bozulacağı veya AB’nin hangi aşamada nasıl karşılık vereceği anlaşmada net olarak tanımlanmadığı için bu tür konular ancak uygulamada görülebilecek. İhtilaf durumunda veya anlaşmanın uygulanmasında sorunlar çıkmaya başladığında tahkim mekanizması işleyecek, diyalog ve müzakere süreci başlayacak. Ticaret ve İşbirliği Anlaşması’na giden süreçte karşılıklı güven ciddi anlamda aşınmasının bundan sonraki müzakereleri daha zorlu kılacağı düşünülürse, ihtilaflarla birlikte Brexit gündemde tekrar yerini alabilir.

Ticaret ve İşbirliği Anlaşması, malların serbest dolaşımı konusunda tarife ve kotaları kaldırmakla birlikte gümrük bildirimi ve güvenlik denetimi getirdi. Ayrıca canlı hayvanlar ve bitkiler gibi bazı ürünlerin ihraç edilebilmeleri için özel lisansa veya sertifikalamaya ihtiyaç olacak. Tüm bunlar şirketlere hem ek bürokrasi hem de ek maliyet getiriyor. Birleşik Krallık tarafı, yeni duruma hazırlanmaları için şirketlere altı ay mühlet tanırken AB tarafı böyle bir geçiş süreci tanımayacağını açıkladı. Bu yüzden evrakları tam veya doğru olmayan şirketler sınırda gecikmelere yol açabilir.

Anlaşmanın yürürlüğe girdiği ilk haftada sınırda çok fazla yoğunluk görülmezken, Birleşik Krallık’ta kabine faaliyetlerinin koordinasyonundan sorumlu bakan Michael Gove, önümüzdeki haftalarda sınırda karışıklığın önemli ölçüde artabileceğini söyledi. Aslında henüz çok yoğunluk olmamasının bir sebebi birçok İngiliz şirketinin anlaşmanın kendileri için neler getirdiğini çözmeye çalışırken AB’ye gönderilerini durdurma veya azaltma kararı alması. Tabii bununla birlikte, anlaşmaya yönelik eleştiriler daha şimdiden art arta gelmeye başladı.

İkinci olarak, bazı önemli alanlarda henüz bir anlaşmaya varılmış değil. Kısa vadede bunların en azından bir kısmı gündeme gelecek. Örneğin, İngiliz ekonomisinin yaklaşık yüzde 80’ini ve AB’ye yaptığı ihracatın yarısını bulan hizmetler bunların başında yer alıyor. Bununla birlikte, finansal hizmetler alanında, Mart ayında iki tarafın karşılıklı olarak birbirlerinin kurallarını tanıyacağı bir Mutabakat Zaptı üzerinde anlaşılması amaçlanıyor. Bu sebeple, önümüzde haftalarda finansal hizmetlerin müzakerelerini göreceğiz.

Bir diğer konu, balıkçılık gibi alanlarda sadece sınırlı süreli bir anlaşmaya varılmış olması. Balıkçılık, Birleşik Krallık ekonomisinde aslında çok ufak bir yere sahip olmasına rağmen siyasi önemi sebebiyle, özellikle müzakerelerin son aşamasında iki taraf arasında hararetli tartışmalara yol açmıştı. Mevcut anlaşmaya göre, AB önümüzdeki beş buçuk yıllık dönemde haklarının bir kısmını kademeli olarak Birleşik Krallık’a devredecek. 2026 sonrasında, Birleşik Krallık, AB balıkçı teknelerinin İngiliz sularında avlanmalarını tamamen yasaklayabilir. Ancak böyle bir durumda, AB de Birleşik Krallık balıkçı teknelerinin AB sularına erişimini yasaklamak ya da Birleşik Krallık’ın ihraç edeceği balıklara vergi koymak gibi karşı önlemler alabilir. Bu durumun anlamı, balıkçılık konusunun 2026 gibi tekrar gündeme gelecek olmasıdır.

Birleşik Krallık’ın AB ortak pazarından çıkmasıyla kişilerin serbest dolaşım hakkı da sonlandı. Anlaşma, iki tarafın vatandaşları arasında kısa süreli (180 gün içerisinde toplam kalış süresinin 90 günü geçmemesi) vizesiz seyahatlere olanak tanısa da çalışma ve yerleşme hakkı artık vizeye tabii olacak. Daha önemlisi, bundan sonra mesleki niteliklerin karşılıklı olarak otomatik tanınması sona eriyor.

Bir diğer deyişle, bir AB ülkesinde çalışan muhasebeci veya bir hemşire, Birleşik Krallık’ta çalışmak istediğinde ya da tersi bir durumda, çalışmak istediği ülkenin sınavlarına girmesi, diploma veya sertifika alması gerekecek. Anlaşma, ilgili mesleki örgütlerin veya yetkili kurumların mesleki niteliklerin karşılıklı tanınması için Ortaklık Konseyi’ne tavsiyelerde bulunmasına olanak tanıyor. Önümüzdeki dönemde birçok sektörde mesleki niteliklerin karşılıklı tanınması yönünde çalışma yapması ve bu yeni süreci şekillendirmeye devam etmesi beklenebilir.

Anlaşmanın Londra’daki olası siyasi etkileri de Brexit konusunu önümüzdeki dönemde en azından Birleşik Krallık’ta gündemde tutacaktır. Burada önemli bir konu Kuzey İrlanda’nın durumu. Kuzey İrlanda’daki barış sürecinin devamı için Kuzey İrlanda ve İrlanda Cumhuriyeti arasında fiziki bir sınır oluşmaması, Brexit müzakereleri boyunca AB’nin öncelikleri arasında yer aldı. Bu sorunu aşabilmek için Birleşik Krallık, Kuzey İrlanda’nın AB’nin gümrük birliği içerisinde yer almasını ve Britanya adasından Kuzey İrlanda’ya gidecek malların denetlenmesini kabul etti. Kuzey İrlanda ve Büyük Britanya arasında kontrollerin, bürokratik formalitenin ve maliyetlerin artması ve nihayetinde iki ada arasındaki sınırın iyice belirgin hale gelmesi Birleşik Krallık içerisinde kimi grupları rahatsız edebilir.

Bir diğer önemli siyasi konu İskoçya’nın durumu. İskoçya, daha önce de bağımsızlık talebini gündeme getirmiş ve hatta 2014’te referanduma gitmişti. Son birkaç yıldır, İskoçya Bölgesel Başbakanı Nicola Sturgeon, Brexit’i de kullanarak bu talebi yeniden canlandırmaya çalışıyor. 2016’daki Brexit referandumunda İskoçya’nın yüzde 62’si AB’de kalma yönünde oy kullandı ve Birleşik Krallık’ın gümrük birliğinden çıkmasının kesinleşmesinden sonra İskoçya’nın referandumu yenileme talebi yoğunlaşmaya başladı.

Başbakan Boris Johnson’ın bu talebe karşı olduğu biliniyor ve genel kanı, en azından kısa vadede İskoçya’nın Birleşik Krallık’tan ayrılmayacağı yönünde. Yine de İskoçya’nın durumu konusu pandemi sonrası Birleşik Krallık’ın siyasi gündemini etkileyecek başlıklardan biri olabilir. Brexit referandumunu takip eden dönemde AB’nin bir parçalanma sürecine mi girdiği tartışılırken, şimdi bu tartışmaların yerini Brexit’in Birleşik Krallık’ın parçalanmasına yol açıp açmayacağı tartışmalarının alması, Brexit’in etkilerini kısa vadede çözmenin ne kadar zor olduğunu bize gösteriyor.

AB ve Birleşik Krallık arasında 24 Aralık’ta imzalanan Ticaret ve İşbirliği Anlaşması Brexit’le ilgili kimi belirsizlikleri çözerken birçok yeni soru işaretini de beraberinde getirdi. Bir anlamda Brexit, bundan sonra aslında farklı alanlarda ve çeşitli düzeylerde sürekli müzakere edilen bir süreç olarak devam edecek.

Kaynak: Perspektif

Anlaşma imzalanmakla birlikte Brexit daha tamamlanmadı, henüz sonun başlangıcındayız.