28 yıl önce bugün, tarihler 1992’yi gösterirken Hocalı’da o tarihten bu yana yaşanan en büyük kapsamlı katliam gerçekleştirildi. 613 kişinin katledildiği, 8 ailenin yok olduğu, 487 kişinin ağır yaralandığı katliamda; 1275 kişi rehin alınmış ve 150 kişiden ise hiç haber alınamamıştı.
Elinde silah bile olmayan masum siviller Ermenilerin saldırısı karşısında hiçbir şey yapamadığı, kadın ve çocukların insanlık tarihinin görebileceği en vahşi işkencelerine maruz kaldığı katliam da cesetlerin birçoğunun yakıldığı, gözlerinin oyulduğu, başları kesildiği görülmüştür. Hamile kadınlar ve çocukların da bu işkencelere maruz kaldığı tespit edilmiştir.
Hocalı Katliamı nasıl yapıldı?Her şey 1980’li yıllarda başladı. SSCB’nin dağılma dönemine girmesi Azerbaycan’la Ermenistan arasında gerilimli bir süreci başlattı. Ermenistan, Azerbaycan’ın Karabağ bölgesinin dağlık kısmında Ermeni nüfusunun fazla olduğunu belirterek bölgenin kendisine ait olması gerektiğini iddia edecekti. 1989 yılında yapılan nüfus sayımına göre Dağlık Karabağ bölgesinin nüfusunun yüzde 75’i Ermenilerden yüzde 25’i Azerilerden oluşmaktaydı. Ancak bölgede Ermeni nüfusunun fazla olmasının sebebi Sovyetler Birliğinin yıllar süren politikalarıydı. Bölge, uluslararası örgütlerin de kabul ettiği gibi tarihi ve hukuki olarak Azerbaycan’a ait topraklardı.
Bölgedeki gerilim 1988 yılında Dağlık Karabağ bölgesindeki Ermenilerin Azerbaycan’dan ayrılarak Ermenistan’a katılmak istemeleriyle arttı. Dağlık Karabağ Meclisi karar alarak Ermenistan’a bağlandığını ilan etti. Bu gelişme üzerine Azerbaycan, Dağlık Karabağ bölgesinin özerk statüsünü kaldırdığı ve kendine bağladığı yönünde bir karar aldı. Karabağ özerk yönetiminin buna cevabı ise bağımsızlık referandumu oldu. Bölgede yaşayan Azerilerin katılmadığı referandumdan çıkan bağımsızlık kararının ardından 1992’de Dağlık Karabağ cumhuriyeti resmen ilan edildi.
Dağlık Karabağ bölgesinde yaşanan bu gelişmeler Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki savaşı başlatan sebep oldu. 1991 yılının sonlarında başlayan savaş Ermenilerin lehine gelişti. Rus desteğini alan Ermeniler Dağlık Karabağ bölgesine girerek bölgeyi işgal etti. Hocalı kasabasında yaşananlarsa bu savaşın henüz başlarında yaşanan bir katliamdı.
Hocalı halkı işgale hiç beklemedikleri bir anda yakalandı. Ermeni kuvvetleri 25 Mayıs’ı 26 Mayıs’a bağlayan gece Sovyetlerin de desteğini alarak bölgede katliama başladı. Hocalı’da yaşananlar bir savaş değildi. Elinde silah bile olmayan masum siviller Ermenilerin saldırısı karşısında hiçbir şey yapamıyordu. Kadın ve çocuklar insanlık tarihinin görebileceği en vahşi işkencelere maruz kalıyordu.
“Memorial” İnsan Hakları Savunma Merkezi, İnsan Hakları İzleme Örgütü, The New York Times gazetesi ve Time dergisine göre katliam, Ermenistan'ın ve 366. Motorize Piyade Alayı'nın desteğindeki Ermeni güçleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, Karabağ Savaşında Ermeni kuvvetlere komutanlık yapmış bugünkü Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan ve Markar Melkonyan'ın aktardığına göre kardeşi Monte Melkonyan, katliamın Ermeni güçler tarafından yapılan bir intikam olduğunu açıklamıştır.
İnsan Hakları İzleme Örgütü, Hocalı Katliamı'nı Dağlık Karabağ'ın işgalinden bu yana gerçekleşen en kapsamlı sivil katliamı olarak nitelendirmiştir.