Liderliğin tarihi insanlığın tarihi kadar eskidir

Liderliğin tarihi insanlığın tarihi kadar eskidir. İnsanlar, sosyal varlıklar olarak bir arada yaşama eğilimindedir. Bu eğilim, gruplardan başlayarak toplumlara kadar farklı düzeylerde etkileşimin olduğu yapıların oluşmasını sağlamıştır. Etkileşimin olduğu birliktelik durumlarında bazı bireyler diğer bireylerden daha baskın ve ön planda yer almakta ve diğer kişilerin kabulü ile lider olmaktadır. Dolayısıyla liderlik, liderin diğer bireyler ile olan etkileşiminin bir sonucu ve kişinin belirli bir grup içerisinde diğerlerinden farklı olarak üstlendiği bir roldür. Başka bir ifadeyle, grup içerisindeki bireyin sergilemiş olduğu bir davranıştır. Bu bağlamda, yönetimde liderlik, özellikle liderin kişilik özelliklerini ve grupla ilişkisini irdeleyen bir kavramdır.

Liderlik etkileyici bir sosyal fenomen olarak coğrafya, kültür ve milliyete bakmaksızın her toplumda ortaya çıkmıştır. Antik Yunan ve Çin liderleri örnek alınabilecek filozoflar olarak görülmüşler, mısırlılar liderlerine bazı tanrısal özellikleri yakıştırmışlar ve Homer, Çin gibi ünlü yazarlar başarılı liderin zeki ve ustaca stratejilerini belgelemişlerdir. Tarih genellikle ünlü liderlerin yaşamları yoluyla kaydedilmiştir.

Çağımız hızlı bir değişim yaşamakta ve buna bağlı olarak ani değişimler birbirini izlemektedir. Örgütlerin bu ani değişimler karşısında kendilerini tehdit eden durumlara ayak uydurması bir zorunluluk haline gelmiştir. Yeni durum ve koşullara uyum sağlayamayan örgütler varlığını sürdüremezler ani ve hızlı değişimler karşısında karar verebilen, sorunları çözebilen ve değişime uyum gösteren güçlü liderlere ihtiyaç duyulmaktadır.

Yukarıda belirtildiği üzere lider olabilecek, liderlik rolünü üstlenecek olan bireyin birtakım özelliklere sahip olması gerektiği açıktır. Özellikler yaklaşımı liderlik konusunda geliştirilen ilk yaklaşımdır. Bu görüşü savunan yönetim bilimcilere göre, lider olabilmek için kişilerin doğuştan taşıdıkları bazı özelliklerin olması gerekmektedir. Lider doğuştan taşıdığı fiziksel, düşünsel, duyumsal ve sosyal ve kişilik özellikler açısından diğer insanlardan farklı olmalıdır.

Özellikler yaklaşımına göre, bireyin bir grup içinde lider olarak kabul görmesi ve o grubu yönetmesinin temel sebebi bireyin sahip olduğu özellikleridir. Lider, taşıdığı özelliklerinden ötürü grup içindeki diğer üyelerden farklılaşabilmektedir. Buna karşılık, liderin belirlendiği varsayılan özelliklerin çoğunluğunun aynı zamanda bir bireyde bulunmasının mümkün olmaması ve bazen izleyiciler arasında liderin özelliklerinden daha fazla niteliğe sahip kişilerin olması ve buna karşılık bu bireylerin lider olarak ortaya çıkamaması ve belirlenen özelliklerin kolaylıkla ölçülememesi, liderlikle ilgili yeni arayışlara neden olmuştur.

Liderlik davranışları ile lider davranışları arasında fark vardır. Liderlik davranışları belirli bir davranış grubuna girmesine karşın, liderin davranışları hem liderlik hem de liderin davranışlarını kapsar. Liderlik davranışları, ortak bir sorunun çözümü için etkileşim yapısı kurmak, lider ile grup üyeleri arasındaki ilişkileri, iletişim kanallarını ve örgütün işleyişini belirtmek, örgüt içinde güven, saygı, içtenlik ve arkadaşlık oluşturarak, yönetim anlayışını gerçekleştirmeyi gerektirir. Liderliğin etkili ve verimli olabilmesi için, liderin grup amaçlarının gerçekleşmesine katkıda bulunması, rolünün iyi belirtilmesi ve kabul edilmesi, grup kararı ve eylem yollarını doğru seçebilmesi, grup gereksinimlerini karşıladığının üyelerce görülmesi, grubun yaşama ve başarısını sağlaması gerekir.

Örgütte planlama eksiklikleri, değişen çevre koşulları, örgütün havası, iletişim sistemi, kararlara katılma, toplumsal denetim, statü ve roller gibi örgütün iç dinamikleri ile örgüt üyelerinin diğer örgütlerle ve dış çevre ile ilişkileri, sürekli değişiklik istekleri, örgüt üyelerinin
beklentileri ile güdüleri arasındaki uyumsuzluk örgütte lidere duyulan gereksinimin
başlıca nedenleridir.

Günümüzde liderler ve lider yöneticiler, klasik yöneticilere göre farklı nitelik ve
özelliklere sahiptir. Çünkü çağımız, örgütsel ve yönetsel bakımdan karmaşık ve
bütünleşik bir yapı arz etmektedir.

Liderlerin ve lider yöneticilerin genel nitelikleri ve özellikleri şöyle sıralanabilir:
Karizmatik olmak
Misyon sahibi olmak
Vizyon sahibi olmak
Güçlü olmak
Girişimci, yenilikçi ve yaratıcı olmak
Hırslı ve heyecanlı olmak
Etkili iletişim kurmak
Üstün bir kişilik sahibi olmak; olgun ve dürüst olmak
Pozitif(olumlu) olmak
İnançlı olmak
Azimli ve çok çalışkan olmak
Başarılı ve olumlu bir imajı olmak
Etkili konuşma yapmak ve iyi bir hatip olmak
Güven duymak ve güvenilir olmak
Genel kültür sahibi olmak
Cesur, dayanıklı, sağlıklı, sabırlı ve soğukkanlı olmak
Kararlı ve tutarlı olmak
Alçak gönüllü ve hoşgörülü olmak
Ciddi, samimi, açık sözlü ve güler yüzlü olmak
Hataları tekrarlamamak ve tecrübelerden ders almak
Zamanı iyi kullanmak
Özel yaşamı düzenli ve düzeyli olmak

Liderlik aslında kişide ya vardır ya da yoktur. Fakat liderlik vasıflarının sonradan
geliştirilebildiği de bilinen bir gerçektir. Bu liderlik, yönetici geliştirme programlarına
katılma ve takip etme ile ve biraz da bu konuda istek ve azim gösterme neticesinde geliştirilebilir.

Araştırmacılarında üzerinde durduğu gibi liderin taşıması gereken birçok özellik bulunmaktadır. Her biri birbirinden önemli olan bu özellikler içinden üç tanesini yakından inceleyelim.

Karizmatik Olmak

Karizma kavramı, “yetenek” anlamındaki eski Yunancadan türemiştir. Daha sonra Hristiyan Kilisesi tarafından; Tanrının iyileştirme, tahmin gibi sıra dışı ve beceri isteyen işleri yapabilmek için gönderdiği yetenekleri açıklamak amacıyla kullanılmıştır. Bu kavramın liderlik olgusuna uyarlanması ise Max Weber'in öncülüğünde gerçekleşmiştir. Çeşitli araştırmacılar tarafından belirtilen karizmatik liderlik özelliklerine göre, karizmatik lider; özgüveni yüksek olan, amaçları net bir biçimde ortaya koyan ve hedeflere ulaşmak için motive eden, etkili ve hızlı iletişim kuran, performansı yüksek olan, inançları güçlü olan ve olumlu ahlaki davranışlar gösteren, vizyon geliştiren ve vizyonu paylaşabilen, yol gösterici ve ikna kabiliyeti gelişmiş, özel bir kültüre sahip ve izleyenleri etkileyebilen, bireysel riskler alarak sorumluluk bilincini aşılayan, güçlü bir iradeye sahip ve planlama yapabilen ve statükoyu değiştirmek için mücadele denen kişilerdir.

Pozitif (Olumlu) Olmak

Literatürde pozitif liderlik olarak kavramsallaşan bu liderlik modeli, takipçilerinin olumlu duygular yaşamasını sağlar. Pozitif liderlik fikri pozitif ortam (iklim), pozitif ilişkiler, pozitif iletişim ve pozitif anlam olmak üzere birbiriyle ilişkili olan dört bileşenin uygulanmasıyla mümkün olmaktadır.

Pozitif lider işletme içinde pozitif ortamlar oluşmasını sağlayarak, çalışanlarıyla anlamlı ve olumlu ilişkiler kurarak yönetmeyi ön plana çıkartmaktadır. İşletmede uygulanan pozitif liderlik, örgütsel pozitiflik sürecinde kültür, yapı, strateji ve insan kaynağı gibi işletmenin önemli değerlerinin pozitif hale gelmesinde tetikleyici unsurdur. Liderliğin tarihi insanlığın tarihi kadar eskidir. İnsanlar, sosyal varlıklar olarak bir arada yaşama eğilimindedir. Bu eğilim, gruplardan başlayarak toplumlara kadar farklı düzeylerde etkileşimin olduğu yapıların oluşmasını sağlamıştır. Etkileşimin olduğu birliktelik durumlarında bazı bireyler diğer bireylerden daha baskın ve ön planda yer almakta ve diğer kişilerin kabulü ile lider olmaktadır. Dolayısıyla liderlik, liderin diğer bireyler ile olan ilişki/etkileşiminin bir sonucu ve kişinin belirli bir grup içerisinde diğerlerinden farklı olarak üstlendiği bir roldür. Başka bir ifadeyle, grup içerisindeki bireyin sergilemiş olduğu bir davranıştır. Bu bağlamda, yönetimde liderlik, özellikle liderin kişilik özelliklerini ve grupla ilişkisini irdeleyen bir kavramdır.

Pozitif liderlik bu işlevler kapsamında pozitif anlamda olağanüstü bir performansa ulaşmayı hedeflemektedir. Hayatın pozitif taraflarına odaklanarak ve bu alanlardan faydalanarak bireylerin potansiyellerinin ve güçlü yönlerinin ortaya çıkarılmasını sağlamaktadır.

Vizyon Sahibi Olmak

Belli zamanlarda yapılan liderlik tanımları, içinde bulunduğu dönemin özelliklerinden etkilenmiştir, örneğin günümüzdeki liderlik tanımlarına, bilgi çağının özelliklerine uygun olarak değişim yanlısı, iletişime dayalı, bilgi temelli gibi anlamlar yüklenmektedir. Değişimden ve risk almaktan korkmayan, yarattığı vizyon gücü ile geleceği öngörebilen, çalışanları güdüleyerek harekete geçiren, yaratıcı iş birliğini teşvik eden vizyoner lider, günümüz örgütleri için çok önemlidir. Vizyoner liderlik bugünün gerçeğiyle geleceğin gerçeğini dengeleyerek oluşturulan vizyonun örgütün her basamağına yansıtarak örgütsel bütünlüğü sağlanması, ekip çalışmasını iş birliğini benimsetebilmektir. Vizyon, bir örgütün geleceğe yönelik resmidir. Bazen vizyon amaçla karıştırılmaktadır. Vizyon arzulanan geleceğin resmidir. Amaç soyuttur. Vizyon ise somuttur. Vizyon, somut bir gelecek görüntüsüdür; gerçekleşmesini görebileceğimiz kadar yakın, ancak yeni bir gerçek için yapılanmanın hayranlığını uyandıracak kadar da uzaktır. Vizyonlar gelecekle bağlantılı, biçimlendirilmiş var olma sezgileridir. Vizyon gelecekte olabilecek ya da oluşturulabilecek bir durumun, bugün için düşünce düzeyinde oluşturulmasıdır. Örgütler her zaman olumlu vizyonlar taşımayabilir. Hatta olumsuz vizyonlar, olumlu vizyonlardan daha yaygındır. Vizyonlar temel bir enerji kaynağıdır. Olumsuz vizyonların temelinde korkunun gücü vardır. Olumlu vizyonları özendiren ise özlemin gücüdür.

Vizyonlar iş görenlerin davranışlarını büyük ölçüde etkilemektedir. Bu etkiler şunlardır:

1. Duygusal uyarma ve çekicilik
2. Ateşleme ve hayran bırakma
3. İtici güç ve alışkanlıklar oluşturma
4. Hatırlama yeteneğini geliştirme
5. Yenilikçiliği destekleme
6. Öncülük etme ve bütünleşme
7. Yön gösterme ve yol aydınlatma

Vizyoner liderlik, insanları topluca etkileyebilecek ve harekete geçirebilecek vizyonları oluşturabilme ve iletebilme yeteneğidir. Yöneticilik ise yapılacak işleri algılama ve
insanları çalıştırabilme gücüdür, insanlar diğer insanların değil, vizyonların peşinden giderler. Klopp' a göre vizyoner liderler, yaratıcı düşünme aşamalarını iletebilmek, karizma ise sosyal liderlik olarak anlaşılmalıdır. Vizyoner liderlik davranışında gelecek yönelimli davranış büyük önem taşır. Vizyoner liderlik bir ufuk liderliğidir. Bu liderler geçmiş ve bugün yönelimli olmadan daha çok, gelecek yönelimlidirler. Vizyoner liderler vizyonlarıyla kendini izleyenleri geleceğe taşımaya çalışırlar.

Günümüz dünyasında gerek spor kulüpleri gerek siyasi oluşumlar gerek okullar ve devlet daireleri gerekse de özel kurum ve kuruluşlar ile şirketler gibi hayatın birçok alanında lider pozisyonunda başarılı bireylere olan ihtiyacın son derece arttığı görülmektedir. Buna paralel olarak da alan yazında (literatürde) liderlik ve liderlik özellikleri ile alakalı geniş kapsamlı çalışmalar bulunmaktadır. Ancak bu çalışmalar incelendiğinde, birbirleriyle benzer ve farklılıklar içerebilen ilgi çekici sonuçlara ulaşılmaktadır. Liderlik ve liderlik özellikleri hakkında çok sayıda çalışma bulunuyor olmasına karşın, iyi bir liderde bulunması gereken özellikler ve bu özelliklerin geliştirilmesi amacıyla yeni çalışmalar yapılmasına ihtiyaç duyulduğu düşünülmektedir.