Öğretmen Adaylarının Benlik Saygıları ve Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutumları

Öğretmenlik, toplumların zihninde, gurur verici ve aynı zamanda büyük bir sorumluluk gerektirmesi bakımından tatmin edici ve heyecanlı bir meslektir. Hiçbir meslek bu kadar çok çocuk ve gencin yaşamını biçimlendiremez. Öğretmenlik mesleği aynı zamanda sorunlu, hayal kırıklığı ile dolu, sabır, sevgi, bilgi ve beceri gerektiren bir meslek olarak da bilinmektedir. Bu özelliklerinden dolayı öğretmenlik mesleği, yüksek düzeyde duyuşsal özellik gerektirmektedir. Yüksek düzeyde duyuşsal özellik taşımayan adayların bilişsel başarıları azalmakta mesleki tükenmişlikleri artmakta ve iş doyumu düzeyleri düşmektedir. Bu nedenle duyuşsal özellikler, eğitimin nitelik ve kalitesini belirleyebilmektedir. Öğretmen, bir eğitim sisteminin amaçlarına ulaşmasında; eğitim programı, fiziki koşullar gibi diğer unsurların ötesinde belirleyici ve yönlendirici bir özelliğe sahiptir. Bu özelliği ile öğretmenlerin, eğitim ortamının en önemli ve etkili öğesi olduğu söylenebilir. 

Tutumların kaynağı, davranışa etkisi ve zaman içerisinde değişimi sosyal psikologların ilgisini çekmiş ve çok sayıda araştırmaya konu olmuştur. Allport’a göre tutum, “bireyin ilişkili olduğu bütün nesneler ve durumların bireyin üstündeki dinamik etkisi veya yönlendirme gücü, deneyim yoluyla kazanılmış, hazır bulunuşluğun zihinsel ve ruhsal ifadesidir”. Başka bir anlatımla tutum; durumlar, insanlar ve nesnelere yönelik bireyi yönlendiren veya bireyin dinamik biçimde gösterdiği tepkiler veya verilen değerin yansımasıdır. Tutumlar bireyin kendisini tanıması, nesnelere, durumlara ve bireylere yönelik; duygu, düşünce, niyet ve davranışların özeti gibi fonksiyonlara sahiptir. Sosyal psikologlar tutumlara ilişkin duyuşsal, bilişsel ve davranışsal bileşenlerinden oluştuğu, ancak dördüncü bileşen olarak “niyet etme” boyutunun da olduğunu ileri sürülmektedir. Tutumların oluşmasında duyuşsal boyut başat rol oynarken, Oppenheim duyuşsal alan davranışların önemli bir bölümünü tutumların oluşturduğunu ve tutumların da davranışların önemli yordayıcıları olduğunu belirtmektedir. Bir diğer ifadeyle tutum, öğrenmeyle kazanılan, bireyin davranışlarına yön veren, karar verme sürecinde yanlılığa neden olan bir olgudur. İşlevsel kuramlara göre birey, kendi ihtiyaçlarına uygun objelere olumlu tutum geliştirir. Bu görüşe göre, bireyin bir objeye yönelik tutumları olumlu ise o obje ihtiyaçlarını karşılıyor demektir.

Kişinin, bazı tutumlara benlik bilinci kavramı içine nelerin girdiğini, neleri dışarıda bıraktığını, bazıları ise nelerin (aile, aile harici şekilsel gruplar, okul, siyasi parti, din, ideoloji gibi) tesiri altında kaldığını gösterir. ‘Benlik’ kavramı kısaca, kişinin kendi kimliğinin farkında olması ve kendini algılaması olarak tanımlanabilir. Benlik kuramına göre insan, benlik kavramına uygun biçimde davranır. Benlik, kişinin kendini bildiği andan itibaren çevresi ile etkileşimi yoluyla oluşur ve birey, çevresini bu oluşan benlik kavramına uydurarak algılar. Kişi, benlik kavramına uygun yaşantıları özümser, uygun düşmeyenleri de ya yadsır ya da benlik kavramına uyacak şekilde değiştirir. ‘Benlik saygısı’ ise bireyin, ne olduğu ile ne olmak istediği arasındaki farka ilişkin duygularını gösterir. İnsanların birey olarak, değerleri konusunda vardıkları kanıdır. Kendi benlik kavramını beğenmesi, onaylaması ve kendinden hoşnut olmasıdır. Kişi kendini eleştirebilir ya da kendini tümden olumlu bulabilir. Kişinin kendini beğenmesi, kendi benliğine saygı duyması için üstün niteliklerinin olması gerekmez. Çünkü benlik saygısı, kendini olduğundan aşağıya da olduğundan üstün görmeksizin kendinden memnun olma, kendini olumlu, beğenilmeye, sevilmeye değer bulma ve özüne güvenmeyi sağlayan olumlu bir ruh halidir. Olumlu benlik saygısı, kişinin tümüyle birey olarak kendini kabul etmesi, değer vermesi ve güvenmesi olarak tanımlanır. Yüksek benlik saygısına sahip olan bir kişi, kendini olumlu olarak değerlendirir ve güçlü yönleri hakkında kendini iyi hisseder. Kendine güvenen kişi, zayıf olduğu yönlerde kendini geliştirmeye çalışır. Düşük benlik saygısına sahip bir kişinin kendine güveni de zayıftır. Bu kişiler diğerlerine bağımlıdır, utangaçtır, araştırmacı değildirler ve daha az yaratıcı ve daha otoriter kişilerdir. Benlik saygısı, öğretmen olacak kişilerin seçiminde de adayın diğer özelliklerinin yanında dikkate alınması gereken önemli bir etkendir. Benlik saygısının, insan davranışındaki yeri ve bunun yanında benlik saygısı yüksek olan bireylerin yaratıcı, sosyal, özgüvenli ve başarılı kişilikler olma özelliklerine sahip olması, geleceğin öğretmenlerinin kendi kişisel ve mesleki farkındalıkları açısından oldukça gereklidir.

Öğretmenlik; gelecek nesilleri inşa eden, yarının insan profilini bugünden yetiştiren stratejik bir meslek olarak görülmektedir. Devletlerin tarih boyunca toplumun eğitilmesi üzerine durduğu, eğitim ile ilgili çalışmalar yaparak her geçen gün güncelleştirme ve geliştirme faaliyetlerinde bulunduğu görülmektedir. Eğitim kalitesini etkileyen en önemli unsurlardan birisinin de öğretmenler olduğu, öğretmenlerin tutum ve davranışlarının öğrenciler üzerinde etkin bir rol oynadığı düşünülmektedir. Benlik saygısı yüksek bireyler yetiştirmek isteniyorsa öğrenciyle direk etkileşim halinde olan öğretmenlerimizin de benlik saygısının yüksek olması beklenmektedir.

Benlik saygısı ve öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlara ilişkin verilen bilgiler doğrultusunda, öğretmen adaylarının benlik saygılarının yüksek ve öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarının olumlu olmasının eğitim kalitesinin artması yönünde önemli parametreler olduğu söylenebilir.