Hayatımızı yöneten ''otomatik düşünceler''

Bize de MEVZU var dediler geldik. Kapıyı çaldık. “Kim o?” demeden, kim olduğumuzu sormadan açtılar kapıyı. Aslında alışık değildik buna. Önce sorarlar; kimsin, nereden gelir nereye gidersin, nerelisin… Aslında bu soruların hepsi formaliteden ibarettir. Karşınızdaki kişi sizi çoktan ölçüp tartmıştır. Size bir etiket yapıştırmıştır. Bazen giyinişinizden, bazen konuşmanızdan, bazen de nereli olduğunuzdan… İşte, MEVZU’nun farkını okurlar burada görecekler. Hayırlı olsun MEVZU.

Etiketleme demişken ben de ilk yazımı “otomatik düşünceler” hakkında yazma gereği duydum. Otomatik düşünce kavramı bizim terapilerde kullandığımız “bilişsel davranışçı terapi” modelinin en önemli terimlerinden birisidir. Çok fazla teorik bilgilere boğmadan otomatik düşüncenin ne olduğunu, nasıl hissettirdiğini, hayatta otomatik düşüncelerin işlevselliğini ve yerini sizinle paylaşacağım.

Otomatik düşünceler insanlarda bilişsel yapının ilk adımını oluşturur. İkincisi ara inançlar, üçüncüsü ise temel inançlardır. Otomatik düşünceler genelde olumsuz bir nitelik taşımaktadır. Zihinden kısa sürelerle, ilk anda akla gelen düşüncelerdir. Kesinlikle mantıkla bir ilgisi bulunmayan otomatik düşüncelerin temelinde geçmiş yaşantılarımızdan aldığımız tecrübeler vardır. Otomatik düşünceler zihnimizin üzerine çöktüğünde genelde bu düşünceleri fark edemeyiz. Farkında olduğumuz şey otomatik düşünce ile birlikte gelen duygular ve fizyolojik tepkilerdir. Fark edememekten kaynaklanan bir kabul vardır. Dolayısıyla insanın aklına gelen otomatik düşünceler hiç eleştirmeden beyin tarafından doğru gibi kabul edilir.

Bu tür düşünceler herkesin zihninden geçer. Farkında olmadan aniden aklımıza gelirler. Onları isteyerek düşünmeyiz. Öyle hızlıdırlar ki genelde düşünceyi fark etmeyiz, peşinden gelen duyguyu fark ederiz. Genelde bu düşünceler çarpıtılmıştır, fakat biz onları sorgulamadan doğru gibi kabul ederiz. Çarpıtılmış düşünceler ise insanın duygusunu ve ardından da davranışlarını etkiler. Dolaylı olarak otomatik düşünce ile hareket eden insanların davranışları da çarpıtılmış ve sorunludur. Terapide yapacağımız şey, otomatik düşünceleri nasıl yakalayacağınızı ve onları nasıl sorgulayacağınızı öğrenmeniz.

Otomatik düşünceleri biraz daha örneklerle açacak olursak;

Oturma odasında oturmuş televizyon izliyorsunuz. İçeriden aniden bir ses geliyor. Bu sesin komşunun çocuğundan geldiğini düşünürseniz ve duygularınızda bir rahatlık oluşacaktır. Ancak içeriden gelen sesin hırsıza ait olduğunu düşünürseniz, duygunuz tamamen farklı olacaktır. Kaygılanacak, belki de korkacaksınız. Bunun sonucunda belki polisi arayacaksınız.

Örnekte de gördüğünüz gibi insanların düşünceleri duygularını etkilemekte, etkilenen duygular da davranışlara yön vermektedir. İnsanların birbirleriyle yaşadıkları problemlere bir göz atın. Fatura yatırmak için sıra bekliyorsunuz, sıra biraz yavaş ilerliyor. Aklınıza ilk gelen düşünce ne olurdu? Görevli işe yeni başlamış, işi tam bilmiyor olabilir ya da hastadır. Belki de aklınıza ilk gelen şey görevlinin işi savsakladığı, sıra bekleyenlere önem vermediği ya da telefonda oyun oynayabileceği düşüncesi sizde oluşmuş olabilir. İlk düşünceye sahipseniz sakin kalır, sıranızı beklersiniz. Hatta sırada homurdanan insanları yatıştırmak için kelimeler sarf edebilirsiniz. Ancak aklınıza ikinci düşünce gelirse öfkelenir, kızar hatta görevli ile kavga edebilirsiniz.

Bu örnekte de gördüğümüz gibi insanların otomatik düşünceleri hayatlarını birebir etkilemekte. Peki otomatik düşüncelerin çarpıtılması nereden geliyor? Kısaca söyleyecek olursak; ara inançlar ve temel inançlardan gelmektedir. Bir sonraki yazımızda da kendi otomatik düşüncelerimizi nasıl yakalayıp değiştirebileceğimizi ve inançlarımız üzerinde duralım. Belki de hiç farkında olmadığınız çarpıtılmış düşüncelerinizin zihnimizi körelttiğini ve sorunlarınızın temelinde bu düşüncelerin olduğunu göreceksiniz. Otomatik düşüncelerinizi öğrenmeye cesaretiniz var mı?

Sağlıcakla kalın…