1945 Sonrası Eğitim Sistemi ve Fulbright Gerçeği-1

Fulbrigt Anlaşması Nedir?

İkinci Dünya Savaşı sonrası Rus tehdidine karşı ABD’den silah yardımı alıyor. Türkiye ile ABD arasında silah yardımı anlaşması imzalanıyor. Her ne hikmetse ABD’den alınacak bu silahlar için ABD’den borç para alıyor devrin hükûmeti. Sonrasında ise fedakâr ABD, söz konusu borcu hibe etme kararı alıyor. Bununla da yetinmiyor dönemin iktidarına birlikte eğitim komisyonu kurulmasını ve bu hibenin de komisyon tarafından harcanmasını teklif ediyor. Borçtan kurtulma düşüncesiyle tuzağa çekilen hükûmet yetkilileri ABD’nin eğitim komisyonu teklifinin ardındaki gizli emellerini maalesef görememiştir.

Altında kimlerin imzası var?

Türkiye ve ABD Hükûmetleri Arasında Eğitim Komisyonu Kurulması Hakkındaki Anlaşma’nın imzalandığı ve “Fulbright Eğitim Komisyonu’nun kurulduğu dönemde Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Başbakanlar sırasıyla Mehmet Recep Peker ve Hasan Saka, Millî Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer’dir. 

ABD'nin hedefleri nelerdir?

Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükûmeti arasında 27 Şubat 1946 tarihinde Kahire'de imzalanan ve 18/03/1950 tarih ve 7460 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Anlaşmanın maddelerinden bazıları şu şekildedir: “Türkiye'de Birleşik Devletler Eğitim Komisyonu namı altında bir komisyon teşkil olunacak ve bu komisyon işbu Anlaşmanın hükümleri dairesinde Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından temin edilen paralarla finanse edilecek olan eğitim programının idaresini kolaylaştırmak için ihdas ve tesis edilmiş bir teşekkül olarak Türkiye Cumhuriyeti ve Amerika Birleşik Devletleri Hükümetleri tarafından tanınacaktır.” 

Bu madde ile Komisyon, Türk Millî Eğitim’inin ders programlarının hazırlanmasında etkin rol oynama hakkına kavuşmuştur. Komisyon, söz konusu tarihten itibaren müfredatta ve ders kitaplarında ABD lehine ciddi değişiklere imza atılmasını sağlamıştır.

Eğitimimiz sömürgeleştirildi mi?

“Türkiye 'de kâin okul ve yüksek öğretim müesseselerinde Amerika Birleşik Devletleri vatandaşları tarafından veya bunlar namına yapılacak tahsil, araştırma, öğretim, ve sair eğitim faaliyetlerini veya [Nefsi Birleşik Devletler, Havaii, Alaska (Aleutian Adları dâhil), Puerto Eico ve Virgin Adları haricinde] kâin Birleşik Devletler okul ve yüksek öğretim müesseselerinde Türkiye vatandaşlarının tahsil, araştırma, öğretim ve sair eğitim faaliyetlerini, nakliye, tahsil ücreti, maişet ve öğretimle ilgili diğer masrafların tediyesi de dâhil olmak üzere, finanse etmek veya Birleşik Devletler, Havaii, Alaska, (Aleutian Adaları dâhil), Puerto Rico ve Virgin Adalarında kâin Birleşik Devletler okul ve yüksek öğretim müesseselerine devam etmek arzusunda bulunan Türkiye vatandaşlarının, bu müesseselere devamları Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlarını ve bu kabil okul ve müesseselere devam imkânlarından mahrum kılmamak şartıyla, seyahat imkânlarını temin etmek.”

Bu madde ile ülkemizin parlak öğrencileri sadece ABD’ye gönderiliyor. Seçilen öğrenciler bu komisyonun onayıyla ABD’ye gidiyor, orada ABD eğitim sistemi içerisinde adeta asimile olarak Türkiye’ye dönüyor.

Bu komisyonun yetkileri nelerdir?

Komisyon, yukarda yukarıda belirtilen amaçlarını gerçekleştirmek için söz konusu Anlaşmanın 10. maddesindeki hükümler doğrultusunda lüzumu hâlinde aşağıdaki yetkileri de kullanabilecektir:

“1. Komisyon veznedarını veya komisyon tarafından tensip edilecek diğer bir şahsı, mezkûr veznedar veya diğer şahıs namına açılacak banka hesaplarına yatırılmak üzere, para tesellümüne mezun kılmak. Veznedarı veya bu suretle memur kılman şahsın tâyini Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı tarafından tasvip edilecek ve tesellüm edilen paralar Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı tarafından tesbit edilecek bir depoziter veya depoziterler nezdinde yatırılacaktır.”

2. İşbu Anlaşmada tesbit edilen şart ve kayıtlar dâhilinde, işbu Anlaşma ile kabul edilen gayelerin tahakkuku için, tediyat yapılmasına, para bağışlarında bulunulmasına ve avans verilmesine Komisyon veznedarının veya komisyonca tensip edilecek diğer bir şahsı salâhiyattar kılmak.”

Özeti, Komisyonun mali işlerini Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı tarafından idare edilecek ve memurlarının atamasında onayı aranacaktır, deniliyor. 5. Madde ne anlama geliyor?

“Madde-5. Komisyon, dördü Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ve dördü Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı olmak üzere sekiz azadan müteşekkil bulunacaktır. Bunlara ilâveten Amerika Birleşik Devletlerinin Türkiye'deki diplomatik heyetinin başı (Misyon Şefi) Komisyonun fahrî başkanı olacaktır. Misyon Şefi komisyonda oyların eşitliği hâlinde son kararı verecek ve komisyon başkanını belirleyecektir. Başkan, komisyonun fiili üyesi sıfatıyla oy hakkı daima olacaktır. Misyon Şefi, en az ikisi Amerika Birleşik Devletlerinin Türkiye’deki hariciye teşkilâtının muvazzaf memurlarından olmak üzere, komisyondaki Birleşik Devletler vatandaşlarını tayin ve tebdil etmek salâhiyetini haiz olacaktır. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti komisyondaki Türkiye vatandaşlarını tayin ve tebdil salâhiyetini haiz bulunacaktır. Üyeler, tayin edildikleri tarihten itibaren mütaakip 31 Aralık tarihine kadar görev yapacaklar ve tekrar tayin edilebileceklerdir.”

Fulbright Antlaşması’nın 5. Maddesi; Türk Hükümetinin himayesinde olan ancak kontrolünde olmayan bir komisyon ortaya koymaktadır. Bu komisyon, istediği gibi Türk Eğitim Sistemi hakkında araştırma yapabiliyor, her türlü bilgi ve belgeye erişebiliyor, gerek gördüğünde Amerikalı uzman ve araştırmacıları Türk okul, üniversite ve Bakanlıklarına tavsiye edebiliyor hatta yerleştirebiliyor.

Bu memurları vasıtasıyla eğitim programlarından tutun da öğretmen yetiştirilmesine, yurt dışı burslarının planlanmasına kadar tüm eğitim-öğretim üzerinde bu komisyonun gölgesi olduğu bilinmekle birlikte her nedense sesini çıkaran da yoktur. Bu öyle bir Komisyon ki sayıca üstünlük yabancılarda, komisyonun başkanı yine yabancı. “Ancak sömürge ülkelerinde karşımıza çıkabilecek böyle bir antlaşmayı yapanlar hangi millî menfaatlerimizi gözeterek yapmıştır?” sorusunu da kendime sormadan edemiyorum…